کهنه تپه سی استقراری کورا-ارسی و اشکانی در حاشیه رود ارس، شمال غرب ایران

از منظر باستان‌شناسی شمال‌غرب ایران، حوضه رود ارس یکی از مناطق کمتر شناخته شده است. بررسی‌ها و‌ کاوش‌های باستان‌شناختی انجام شده در دو دهه گذشته به خصوص در مناطقی همچون خداآفرین، جلفا و مغان درک و آگاهی ما را از تحولات فرهنگی این حوزه کاملتر کرده است.  با این حال، هنوز عدم انجام بررسی‌های روشمند، فشرده و کاوش‌های پرسش محور در بسیاری از قسمت‌های این حوزه کاملا مشهود است. در میان مطالعات اخیر، پروژه نجات‌بخشی خداآفرین نقشی اساسی در باستان‌شناسی این منطقه داشته است. در طول این کاوش‌ها اطلاعات تازه‌ای از دوره‌های مس‌سنگی، مفرغ، آهن و همچنین اشکانی اشکار شد. کهنه تپه‌سی یکی از محوطه‌های کلیدی کاوش‌شده در این پروژه است که داده‌های فرهنگی و معماری مهمی از دوران مفرغ و اشکانی را نشان می‌دهد. در این محوطه به طور کلی می‌توان سه دوره کاملا متفارت از همدیگر را تشخیص داد: دوره متأخر اسلامی به عنوان گورستان، دوره اشکانی و دوره مفرغ قدیم. در دوران متأخر اسلامی تقریبا تمامی سطح محوطه به‌عنوان گورستان مورد استفاده قرار گرفته است. درون این گورها که مربوط به افرادی با سنین متفاوت است هیچ داده فرهنگی به‌دست نیامد. از دوره اشکانی این محوطه بخشی از یک بنای مستحکم سنگی به‌دست آمده است که متاسفانه گورهای دوران معاصر تا حدی به آن آسیب رسانده است. به دلیل همین تخریبات عملکرد دقیق این بنای مستحکم هنوز برای ما مشخص نیست. با این وجود، بر اساس ساختارهای مشابه دیگر در حوزه رود ارس، می‌توان آن را به‌عنوان یک پادگان یا بخشی از یک ساختار اجتماعی-اقتصادی یک «ساختار فئودالی» تفسیر کرد.
فرهنگ کورا-ارس در دوره مفرغ قدیم با حدود 6 متر نهشته فرهنگی و دو مقبره خشتی به‌دست آمده نخستین و اصلی‌ترین دوره استقراری این محوطه را تشکیل می‌دهد. داده‌های به‌دست آمده از این دوره چالش‌ها و سئوالات جدیدی را در مورد ماهیت و تداوم سنت این فرهنگ را در این حوزه برای ما ایجاد کرده است. این مقاله تلاش دارد نگاهی کلی و جامع از ساختار‌های معماری، گورها، سفال‌ها، مصنوعات سنگی و بقایای جانوری به دست آمده از هر دوره ارائه دهد.